تصنیف و ترانه سرایی در ایران

ادبیات و موسیقی در تاریخ هنر ایران، همواره در کنار یگدیگر رشد کرده‌ و از یکدیگر تاثیر گرفته‌اند. به جرأت می‌توان گفت، موسیقی ایرانی دوام خود را مدیون شعر است و به همین میزان، شعر کلاسیک ایرانی و اوزان مورد استفاده شعرای ایران، همگی مُلهم از موسیقی ایرانی و ریتم‌های آن است. پیوند موسیقی ایرانی با شعر تا آنجاست که در دوره‌های مختلف، از اشعار فارسی، برای آموزش ریتم‌ها و ادوار موسیقی ایرانی استفاده می‌شده است. همچنین، اساتید موسیقی سنتی و موسیقی نواحی ایران، برای آموزش و انتقال گنجینه موسیقی ایرانی به نسل بعد، از شعر و ترانه استفاده می‌کردند. استفاده از اشعار در موسیقی ایران، از دوره مشروطه، شکل تازه‌ای گرفت. تحولات سیاسی و اجتماعی این دوره،‌ باعث شکل‌گیری فرم تازه‌ای از ترانه‌ها و تصانیف در موسیقی ایران شد. در این دوره، آهنگسازان و شاعران بزرگی همچون میرزا علی‌اکبر شیدا و عارف قزوینی ظهور کردند. اهمیت این دوره در شکل‌گیری تصانیف امروزی به آن جهت است که در این دوره، برای اولین بار، ‌از شعر جهت بیان مقاصد سیاسی و اجتماعی و یا بیان احساسات روزمره استفاده شد. البته باید این نکته را درنظر گرفت که پیش از این دوره، شعر در موسیقی نواحی چنین نقشی داشته است و حاوی مضامینی در مورد زندگی و عادات مردم بوده است،‌ اما در این دوره خاص، تصانیف برای اولین بار به‌صورت عمومی اجرا شدند و ترانه‌های آن‌ها،‌ ورد زبان مردم می‌شود. کتاب «تصنیف و ترانه‌سرایی در ایران»، نوشته سهراب فاضل، در واقع نسخه دوم و مکمل کتاب «تصنیف‌سرایی در ادب فارسی» است. سهراب فاضل در این کتاب، مباحث نظری شعر و موسیقی ایرانی را مورد بررسی قرار داده است. موضوع اصلی مورد بحث در این کتاب، پیوند شعر و موسیقی در ایران و تاثیر متقابل این دو هنر در رشد و اعتلای هر یک از آنهاست. فاضل با بررسی تصانیف کهن فارسی و بیان اهمیت آن در موسیقی ایران،‌ سعی دارد تفاوت میان تصانیف فاخر با ترانه‌های مبتذل را آشکار کند. در بخش دوم این کتاب گزیده‌ای از ترانه‌ها و تصانیف ماندگار ایرانی، برای علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر ایرانی گنجانده شده است.